Οδυσσέας Ελύτης

Η ελλειπτικότητα στην έκφραση και το αυθαίρετο στη σκέψη έχοντας από καιρό αποκτήσει τίτλους μονιμότητας, οι τομές που επιχειρούν, επιτρέπουν στο μάτι να μην πτοείται πλέον από τα παραδομένα σχήματα.

Οδυσσέας Ελύτης
Ιδιωτική οδός, σελ. 40
Ύψιλον

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ (1911-1996) Ο Οδυσσέας Ελύτης (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Οδυσσέα Αλεπουδέλη) γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης, γιος του εργοστασιάρχη σαπωνοποιίας και πυρηνελαιουργίας Παναγιώτη Θ. Αλεπουδέλη και της Μαρίας το γένος Βρανά, που κατάγονταν από τη Μυτιλήνη. Είχε τέσσερις αδερφούς και μια αδερφή τη Μυρσίνη, που πέθανε σε ηλικία είκοσι χρόνων το 1918. Το 1914 το εργοστάσιο μεταφέρθηκε στον Πειραιά και η οικογένεια Αλεπουδέλη εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Λόγω της πολιτικής τοποθέτησής του υπέρ του Βενιζέλου, ο Παναγιώτης Αλεπουδέλης φυλακίστηκε και η οικογένειά του διώχτηκε (1920). Ο Οδυσσέας φοίτησε στο ιδιωτικό λύκειο Δ.Ν.Μακρή (1917-1924) με δασκάλους μεταξύ άλλων τους Ι.Μ.Παναγιωτόπουλο, Ι.Θ. Κακριδή και Γιάννη Αποστολάκη. Σε παιδική και νεανική ηλικία ταξίδεψε στην Ελλάδα (κυρίως στα νησιά του Αιγαίου) και την Ευρώπη. Το 1924 γράφτηκε στο Γ΄ Γυμνάσιο Αρρένων στην Αθήνα (από όπου αποφοίτησε το 1928) και άρχισε να γράφει στη Διάπλαση των Παίδων. Το καλοκαίρι του επόμενου χρόνου πέθανε ο πατέρας του από πνευμονία. Από το 1927 ξεκίνησε το εντεινόμενο ενδιαφέρον του για τη λογοτεχνία. Το 1929 θεωρείται ως ορόσημο στη ζωή του Ελύτη. Τότε ήρθε σε επαφή με τον Υπερρεαλισμό, μέσω της ποίησης του Λόρκα και του Ελυάρ και έγραψε τα πρώτα του ποιήματα. Τον επόμενο χρόνο γράφτηκε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1933 έγινε μέλος της Ιδεοκρατικής Φιλοσοφικής Ομάδας του Πανεπιστημίου, μαζί με τους Κωνσταντίνο Τσάτσο, Π.Κανελλόπουλο, Θεόδωρο Συκουτρή και άλλους. Το 1935 ταξίδεψε στη Μυτιλήνη μαζί με τον Ανδρέα Εμπειρίκο, όπου γνώρισε τη ζωγραφική του Θεόφιλου. Γνωρίστηκε επίσης με τους Κ.Γ.Κατσίμπαλη, Γιώργο Σεφέρη, Γιώργο Θεοτοκά και Α.Καραντώνη, ιδρυτές των Νέων Γραμμάτων, όπου πρωτοδημοσίευσε ποιήματα με το ψευδώνυμο Ελύτης. Το 1936 γνωρίστηκε με τον μετέπειτα στενό φίλο του Νίκο Γκάτσο και στο τέλος του χρόνου κατατάχτηκε στο στρατό, στη σχολή εφέδρων αξιωματικών της Κέρκυρας. Στα τέλη του 1937 μετατέθηκε στην Αθήνα και απολύθηκε το 1938. Το 1940 κατατάχθηκε στη Βόρειο Ήπειρο. Ένα χρόνο αργότερα κινδύνεψε να πεθάνει από κοιλιακό τύφο και γύρισε στην Αθήνα. Το 1945 διορίστηκε διευθυντής προγράμματος της νεοσύστατης τότε Ελληνικής Ραδιοφωνίας με εισήγηση του Γιώργου Σεφέρη (παραιτήθηκε ένα χρόνο αργότερα) και συνεργάστηκε με τα περιοδικά Νέα Γράμματα και Αγγλοελληνική Επιθεώρηση. Από το 1948 ως το 1951 εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, από όπου ταξίδεψε στην Ισπανία, την Ιταλία και την Αγγλία. Στο Λονδίνο γνωρίστηκε με το Mario Vitti και τον Pablo Picasso. Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα έγινε μέλος της Ομάδας των Δώδεκα (1952-1953), έγινε μέλος του Δ.Σ. του Θεάτρου Τέχνης(1953), του Ελληνικού Χοροδράματος (1955) και επαναδιορίστηκε στην Ελληνική Ραδιοφωνία (από το 1953 ως τη νέα παραίτησή του το 1954). Συνεργάστηκε με το Εθνικό Θέατρο και το Θέατρο Τέχνης ως μεταφραστής. Το 1960 πέθαναν η μητέρα του και ο αδελφός του Κωνσταντίνος. Από το 1961 ταξίδεψε στην Αμερική, τη Σοβιετική Ένωση, τη Βουλγαρία. Το 1965 χρονολογείται και η έναρξη της ενασχόλησής του με τη ζωγραφική και το κολάζ. Μετά το πραξικόπημα του 1967 κατέφυγε στο Παρίσι (1969) και το 1970 ταξίδεψε για τέσσερις μήνες στην Κύπρο (στην Κύπρο ξαναπήγε το 1973). Το 1974 έγινε πρόεδρος του Δ.Σ. της Ελληνικής Ραδιοφωνίας Τηλεόρασης. Πέθανε το Μάρτη του 1996 στην τελευταία του κατοικία στην οδό Σκουφά. Η πρώτη επίσημη εμφάνιση του Οδυσσέα Ελύτη στο χώρο της λογοτεχνίας πραγματοποιήθηκε το 1939 με την έκδοση της πρώτης ποιητικής συλλογής του με τίτλο Προσανατολισμοί. Το 1942 δημοσίευσε το δοκίμιο Η αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου και το 1943 εκδόθηκε η ποιητική συλλογή του Ήλιος ο Πρώτος. Ακολούθησαν μεταξύ άλλων το Άξιον Εστί (1959), οι Έξι και μια τύψεις για τον ουρανό (1960), το Μονόγραμμα (στις Βρυξέλλες), το Φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά και ο Ήλιος ο Ηλιάτορας (1971), η Σαπφώ και ο Μικρός Ναυτίλος (1984), τα Ελεγεία της Οξώπετρας (1991), και οι τελευταίες του συλλογές Δυτικά της λύπης και Ο κήπος με τις αυταπάτες (1995). Ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκε με το Πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης (1960) , το Παράσημο Ταξίαρχου του Φοίνικος (1965), με το βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας (1979), με το Χρυσό Μετάλλιο Τιμής του Δήμου Αθηναίων (1982), με το βραβείο Μεσόγειος της Κοινότητας των Μεσογειακών Πανεπιστημίων (1988), με το Παράσημο του Ανώτατου Ταξίαρχου της Λεγεώνας της Τιμής στο Παρίσι (1989). Το 1972 αρνήθηκε βραβείο θεσπισμένο από τη δικτατορία και το 1977 αρνήθηκε την αναγόρευσή του ως Ακαδημαϊκού. Το 1987 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ των Πανεπιστημίων της Ρώμης και της Αθήνας. Εκτός από το ποιητικό του έργο στην Ελλάδα κυκλοφόρησαν ο τόμος κριτικών κειμένων του Ανοιχτά χαρτιά (1974), ποιητικές και θεατρικές μεταφράσεις του, δοκίμια και πεζογραφήματα. Εικαστικά έργα του παρουσιάστηκαν το 1980 σε έκθεση με κολάζ του και τίτλο Συνεικόνες στην Αθήνα, το 1988 στο Beaubourg της Γαλλίας και το 1992 στο Μουσείο μοντέρνας Τέχνης της Άνδρου. Ο Οδυσσέας Ελύτης τοποθετείται από τους ιστορικούς της λογοτεχνίας στους κορυφαίους έλληνες ποιητές του αιώνα μας. Με την ποίησή του υπέταξε τα λεγόμενα ορθόδοξα σχήματα της λογοτεχνικής έκφρασης του υπερρεαλιστικού ρεύματος στην έκφραση της δια βίου πνευματικής αγωνίας του για τον ορισμό της νεοελληνικής ταυτότητας σε σχέση με τη Δύση. Ποιήματα του μελοποιήθηκαν από τους Μ.Χατζιδάκη, Μ.Θεοδωράκη, Γ.Μαρκόπουλο κ.ά. Έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές ξένες γλώσσες.

Εργογραφία-Ελληνικές εκδόσεις
Τίτλοι στη βάση ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ:

(2007) Αλέκος Φασιανός , Ελληνικά Γράμματα

(2006) Ανθολογία ποιημάτων , Κοροντζής, [μετάφραση]

(2006) Αυτοπροσωπογραφία σε λόγο προφορικό , Ύψιλον

(2006) Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες... , Μεταίχμιο

(2006) Οι δούλες , Ύψιλον, [μετάφραση]

(2006) Πάμπλο Πικάσσο , Καστανιώτη

(2006) Ποιητική και εικαστική ανθολογία , Σπανός - Βιβλιοφιλία

(2006) Τα ρω του έρωτα , Ύψιλον

(2005) Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας , Ίκαρος

(2005) Εισαγωγή στην πεζογραφία του Παπαδιαμάντη , Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης

(2005) Η Αποκάλυψη , Ύψιλον, [μετάφραση]

(2005) Λογοτεχνικό ταξίδι στο Βυζάντιο , Μεταίχμιο

(2005) Ποίηση , Ίκαρος

(2003) Greece in Poetry , Libro

(2003) Ο ήλιος ο ηλιάτορας , Ίκαρος

(2003) Το μονόγραμμα , Ίκαρος

(2001) Romancero Gitano , Μουσικές Εκδόσεις Ρωμανός, [μετάφραση]

(2001) Σαπφούς σάπφειροι , Γαβριηλίδης, [μετάφραση]

(2001) Σηματολόγιον , Ύψιλον

(2000) A Greek Quintet , Denise Harvey

(2000) Romancero Gitano , Μουσικές Εκδόσεις Ρωμανός, [μετάφραση]

(2000) Σπύρος Βασιλείου, Νίκος Εγγονόπουλος, Νίκος Νικολάου: Ζωγραφική για το θέατρο , Μέγαρο Μουσικής Αθηνών

(1999) Εκ του πλησίον , Ίκαρος

(1999) Μαρία Νεφέλη , Ίκαρος

(1999) Ο κήπος με τις αυταπάτες , Ύψιλον

(1999) Τα ελεγεία της οξώπετρας , Ίκαρος

(1999) Το άξιον εστί , Ίκαρος

(1999) Το μονόγραμμα , Ίκαρος

(1999) Το φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά , Ίκαρος

(1998) Journal of an unseen April , Ύψιλον

(1998) Προσανατολισμοί , Ίκαρος

(1997) 2χ7 ε , Ίκαρος

(1997) The Aegean , Μέλισσα

(1996) Ανοιχτά χαρτιά , Ίκαρος

(1996) Δεύτερη γραφή , Ίκαρος, [μετάφραση]

(1996) Δυτικά της λύπης , Ίκαρος

(1996) Η μαγεία του Παπαδιαμάντη , Ύψιλον

(1996) Ήλιος ο πρώτος , Ίκαρος

(1996) Ο ζωγράφος Θεόφιλος , Ύψιλον

(1996) Ο μικρός ναυτίλος , Ίκαρος

(1996) Σαπφώ , Ίκαρος, [μετάφραση]

(1996) Τα ετεροθαλή , Ίκαρος

(1995) Ιδιωτική οδός , Ύψιλον

(1994) Έξη και μια τύψεις για τον ουρανό , Ίκαρος

(1993) Εν λευκώ , Ίκαρος

(1992) Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας , Ίκαρος

(1991) Η ποδηλάτισσα , Βιβλιοπωλείον της Εστίας

(1990) Τα δημόσια και τα ιδιωτικά , Ίκαρος

(1987) Κριναγόρας , Ύψιλον, [μετάφραση]

(1986) Το δωμάτιο με τις εικόνες , Ίκαρος, [εικονογράφηση]

(1984) Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου , Ύψιλον

(1982) To axion esti , Ηριδανός

(1980) Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο , Ύψιλον

(1974) Ο κύκλος με την κιμωλία στον Καύκασο , Σχολή Μωραΐτη. Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, [μετάφραση]

...Αλλά με τις ξόβεργες μπορεί να πιάνεις πουλιά - δεν πιάνεις ποτέ το κελαηδητό τους. Χρειάζεται η άλλη βέργα, της μαγείας, και ποιος μπορεί να την κατασκευάσει αν δεν του 'χει από μιας αρχής δοθεί;...

Οδυσσέας Ελύτης
Πρώτα - πρώτα η ποίηση, σελ. 11
Ανοιχτά χαρτιά
Ίκαρος

Τέχνη - Τύχη - Τόλμη, ε ναι λοιπόν! Τέχνη, αφού, καλά ή κακά, θέλουμε να δώσουμε μια διέξοδο στην πυθική σπίθα, που δεν κοιτάει την ώρα να γίνει Λόγος και να μπει επικεφαλής μιας καινούριας αποτιμησης του κόσμου. και τύχη, αφού είναι αυτή που θα σμίξει τα χρώματα και τα σχήματα, τις ευωδιές και τους ήχους, την καρδιά μας και την καρδιά του σύμπαντος σ ένα σημείο που ονειρευόμαστε. και την Τόλμη, αφού κάθε βήμα σωστό μέσα στην κοινωνία αυτή γραφτό είναι ν αφήσει πίσω του αίματα, καπνούς και δάκρυα...

Οδυσσέας Ελύτης
Τέχνη - Τύχη - Τόλμη, σελ. 119
Ανοιχτά χαρτιά
Ίκαρος

Οι διανοούμενοι μειδιούν και οι ποιητές διανοούνται. Όχι χρειάζεται κάτι άλλο. Ίσως η αφέλεια. Μάλλον η αφέλεια και η χάρις μαζί...

Οδυσσέας Ελύτης
Ιδιωτική οδός, σελ. 40
Ίκαρος

Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγο. Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε. Είναι πολύ... Εαν η Ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση, και δει στους καιρούς τους durftiger, είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας παρ' όλα αυτά βρίσκεται στα χέρια μας.

Οδυσσέας Ελύτης
Λόγος στην Ακαδημία της Στοκχόλμης
Εν Λευκώ, σελ. 333
Ίκαρος

Επειδή απ' τα είκοσι στα τριάντα σου ο δρόμος είναι πολύ πιο μακρύς απ΄ότι απ' τα τριάντα σου στα εννενήντα σου...
Να διπλώνετε καλά τον αέρα στο ντουλάπι σας.

Οδυσσέας Ελύτης
Oil Sardinen!
Εκ του πλησίων, σελ. 25
Ίκαρος

Θα γυρίσει αλλού τις χαρακιές

Της παλάμης, η Μοίρα, σαν κλειδούχος

Μια στιγμή θα συγκατατεθεί ο Καιρός

Πως αλλιώς, αφού αγαπιούνται οι άνθρωποι

Θα παραστήσει ο ουρανός τα σωθικά μας
Και θα χτυπήσει τον κόσμο η αθωότητα
Με το δριμύ του μαύρου του θανάτου.

......

Στον Παράδεισο έχω σημαδέψει ένα νησί
Απαράλλαχτο εσύ κι ένα σπίτι στη θάλασσα

Με κρεβάτι μεγάλο και πόρτα μικρή
Έχω ρίξει μες στ' άπατα μιαν ηχώ
Να κοιτάζομαι κάθε πρωί που ξυπνώ

Να σε βλέπω μισή να περνάς στο νερό
Και μισή να σε κλαίω μες στον Παράδεισο

Απ' το μονόγραμμα

Ὅτι μπόρεσα ν΄ ἀποχτήσω μία ζωὴ ἀπὸ πράξεις ὁρατὲς γιὰ ὅλους, ἑπομένως νὰ κερδίσω τὴν ἴδια μου διαφάνεια, τὸ χρωστῶ σ΄ ἕνα εἶδος εἰδικοῦ θάρρους ποὺ μοῦ ῾δωκεν ἡ Ποίηση: νὰ γίνομαι ἄνεμος γιὰ τὸ χαρταετὸ καὶ χαρταετὸς γιὰ τὸν ἄνεμο, ἀκόμη καὶ ὅταν οὐρανὸς δὲν ὑπάρχει.

Δὲν παίζω μὲ τὰ λόγια. Μιλῶ γιὰ τὴν κίνηση ποὺ ἀνακαλύπτει κανεὶς νὰ σημειώνεται μέσα στὴ «στιγμή» ὅταν καταφέρει νὰ τὴν ἀνοίξει καὶ νὰ τῆς δώσει διάρκεια. Ὁπόταν, πραγματικά, καὶ ἡ Θλίψις γίνεται Χάρις καὶ ἡ Χάρις Ἄγγελος· ἡ Εὐτυχία Μοναχὴ καὶ ἡ Μοναχὴ Εὐτυχία.

μὲ λευκές, μακριὲς πτυχὲς πάνω ἀπὸ τὸ κενὸ ἕνα κενὸ γεμάτο σταγόνες πουλιῶν, αὖρες βασιλικοῦ καὶ συριγμοὺς ὑπόκωφου Παραδείσου.

Απ' τον μικρό ναυτίλο

http://www.youtube.com/watch?v=9EOyECdYc2U