Το ηθικό και το βλάσφημο... στις σχολικές βιβλιοθήκες, όταν το βιβλίο δεν πάει σχολείο...

Όταν ένας δικαστής φτάνει στο σημείο μέσα σε μία απόφαση να κάνει ακόμη και υποδείξεις παιδαγωγικού χαρακτήρα με σφαλιάρες, δεν θα πρέπει να απορεί κανείς που δίνει εντός εισαγωγικών σφαλιάρα σ' ένα βιβλίο που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος.

Πέτρος Μάρκαρης
πρόεδρος του δ.σ. του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου

Η προσωρινή απόσυρση από τις σχολικές βιβλιοθήκες (500! συνολικά σε όλη τη χώρα-σε 15.589 σχολεία από τα 16.089 δεν υπάρχει σχολική βιβλιοθήκη!) τού βιβλίου της κυρίας Έρσης Σωτηροπούλου υπό τον τίτλο "Ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές», μέχρις ότου εκδικασθεί η αγωγή του αιτούντος περί οριστικής του απόσυρσης» πυροδότησε αντιδράσεις . Μια απόφαση της ελληνικής Δικαιοσύνης, στην Ελλάδα τού 2008, στην Ελλάδα τού ενός και μοναδικού βιβλίου σε όλες τις βαθμίδες τού εκπαιδευτικού μας συστήματος. Απόφαση που υπογράφει ο δικαστής Δημήτρης Γαβαλάς.
όλη η απόφαση εδώ

Έρση Σωτηροπούλου
Ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές : Μυθιστόρημα
Κέδρος, 1999, 262σ.

Πέντε πρόσωπα, εντελώς καθημερινά, έρχονται αντιμέτωπα με ακραίες καταστάσεις. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει η Νίνα, ένα 12χρονο κοριτσάκι, ονειροπαρμένο και προικισμένο, που στο τέλος του βιβλίου μπαίνει στην εφηβεία της έχοντας αποκτήσει μέσα από τις εμπειρίες της προσωπική φωνή.
Η Νίνα που επαναστατεί, η Λία που πεθαίνει, ο Σωτήρης που ερωτεύεται, ο Σιντ που ακροβατεί, το μαύρο πουλί που μιλάει. Τα πρόσωπα κινούνται ακτινωτά, αποκλίνουν σε διαφορετικές κατευθύνσεις. ΄Ομως ανεπαίσθητα μπλέκονται. Μέσα από τη λυσσασμένη αναζήτηση της αγάπης, τη διάψευση, την αποδοχή και την προδοσία, τα κομματάκια του παζλ παίρνουν τη θέση τους. Τα όρια σβήνουν, οι ιστορίες γίνονται μία ιστορία συγκλονιστική, ανεπανάληπτη μέσα στην καθημερινότητά της. ΄Ενας κόσμος αστείος και οδυνηρός, βίαιος και τρυφερός, περπατάει "ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές" και χαιρετάει τον αιώνα.

«Το ότι το βιβλίο αυτό έλαβε κάποιο κρατικό βραβείο, αυτό δεν σημαίνει τίποτε, άλλωστε δεν έλαβε βραβείο παιδαγωγικής, αλλά κάποιο βραβείο που μάλλον δεν τιμά τα μέλη της επιτροπής αυτής. Η χυδαιότητα, η βωμολοχία και η πορνογραφία δεν πρέπει ποτέ να βραβεύεται και κυρίως να κοσμεί τις σχολικές βιβλιοθήκες» (!!!!)
Δημήτρης Γαβαλάς

Το βιβλίο της "Ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές", τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2000 και με το Βραβείο Μυθιστορήματος του περιοδικού "Διαβάζω".
Την επιτροπή των Κρατικών Βραβείων, που ο δικαστής Δημήτρης Γαβαλάς κατακρίνει για την απόφασή της, αποτελούσαν οι: Γιάννης Παπακώστας, Δημήτρης Αγγελάτος, Κατερίνα Κώστιου, Αλέξανδρος Αργυρίου, Μάριος Μαρκίδης, Δημήτρης Νόλλας, Στρατής Χαβιαράς και Στρατής Πασχάλης.

Η Έρση Σωτηροπούλου γεννήθηκε στην Πάτρα και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε φιλοσοφία και πολιτιστική ανθρωπολογία στη Φλωρεντία και εργάστηκε ως μορφωτική σύμβουλος στην ελληνική πρεσβεία στη Ρώμη. Έχει γράψει ποιήματα, νουβέλες και μυθιστορήματα.

Βιβλία της:

• (2006) Ιστορίες καπνού , Μίνωας
  
• (2005) Αχτίδα στο σκοτάδι , Κέδρος
• (2005) Ο δρόμος για την Ομόνοια , Καστανιώτη
• (2005) Το Χαλάνδρι που γνώρισα , Ευριπίδης
• (2003) Αληθινές ιστορίες , Μεταίχμιο
• (2003) Δαμάζοντας το κτήνος , Κέδρος
• (2003) Ιμερολόγια , Μίνωας
• (2002) Ο τόπος του κόσμου. Όλος ο κόσμος μια γυναίκα. Μ' ακούει κανείς; Μεταίχμιο
• (2002) Σύγχρονη ελληνική πεζογραφία , Αλεξάνδρεια
• (2001) Εορταστικό τριήμερο στα Γιάννενα , Κέδρος
• (2001) Οκτώ θανάσιμα αμαρτήματα , Πατάκη
• (2000) Ο ζεστός κύκλος , Ελληνικά Γράμματα
• (1999) Ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές , Κέδρος
• (1998) Ο βασιλιάς του φλίπερ , Καστανιώτη
• (1997) Pier Paolo Pasolini , Αιγόκερως
• (1997) Άσεμνες ιστορίες , Πατάκη
• (1997) Άσεμνες ιστορίες , Πατάκη
• (1997) Άσεμνες ιστορίες , Πατάκη
• (1997) Διακοπές χωρίς πτώμα , Καστανιώτη
• (1992) Χοιροκάμηλος , Κέδρος
• (1988) Μεξικό , Κέδρος
• (1982) Η φάρσα , Κέδρος
• Black kiss , Βαβέλ, [μετάφραση]

Η πρώτη φορά που συνάντησα λογοτεχνικά κείμενα της Έρσης Σωτηροπούλου ήταν στο περιοδικό Υδρία της Πάτρας, όπου δημοσίευε τα πυκνά στην διατύπωση και γεμάτα συναισθηματική ένταση ποιήματά της. Προς το τέλος της δεκαετίας του '70 στράφηκε σε μια μορφή οπτικής ποίησης, καρπός της οποίας ήταν η συλλογή της Μήλο Θάνατος ... ... (1980). Η τεχνική των οπτικών ποιημάτων δεν άφησε ανεπηρέαστη, κατά τη γνώμη μου την διάρθρωση των πρώτων αφηγηματικών της βιβλίων, αφού δομικό ρόλο σ' αυτά έχουν οι μεμονωμένες λέξεις και φράσεις, αλλά και τα σημεία στίξεως που δίνουν έναν ιδιαίτερο ρυθμό στην ανάγνωση, δημιουργώντας έντεχνες σιωπές ή επαυξάνοντας τη ροηκότητά της.

(...) κάθε μεγάλη ή μικρή ιστορία της Έρσης Σωτηροπούλου είναι μια δέσμη μεταφορικών/συμβολικών νοημάτων, σ' ένα παιχνίδι στρατηγικής, όπως είναι η μυθοπλασία, όπου η έννοια της μεταφοράς είναι ίσως η πιο θεμελιώδης. Εγώ λοιπόν στα πρώτα βιβλία της το παιχνίδι αυτό είχε ένα χαρακτήρα αινιγματικό και σκοτεινό, στα πιο πρόσφατα η δαιμονική της ικανότητα να δίνει πρωτεϊκές διαστάσεις σε πρόσωπα και πράγματα, διεύρυνε απεριόριστα τον προηγουμένως στενό αφηγηματικό της ορίζοντα. Έτσι, το Ζιγκ-ζαγκ στις νερατζιές ήταν μια ανατροπή και ταυτόχρονα ένα άνοιγμα. Αφ' ενός, έκλεισε τον κύκλο των μονοφωνικών αφηγήσεων, και πέρασε σε ωριμότερη ― και νομίζω, ουσιαστικότερη ― φάση θεματικών και μορφικών αναζητήσεων. Αφ' ετέρου η υποκατάσταση της μονοφωνικής από την πολυφωνική αφήγηση συντελέστηκε χωρίς να εκλείψουν τα γνώριμα και επεξεργασμένα εδώ και χρόνια χαρακτηριστικά της γραφής της Σωτηροπούλου. Εννοώ, την οξυμένη της φαντασία, τον δαιμονιώδη και πολλές φορές παραληρηματικό ρυθμό εναλλαγής των γεγονότων, τους λιτούς και εξαιρετικά εύστοχους διαλόγους της, και, βέβαια, την υποβλητική εισαγωγή μέσα στο αφηγηματικό της σύμπαν του παράδοξου ― ή και του ανίερου ― που συνήθως χρησιμοποιούνται με βουλιμική ευφορία.

Ο μεταιχμιακός κόσμος της Έρσης Σωτηροπούλου

του Αλέξη Ζήρα

...Όλη αυτή η αγωνία για «ηθική διαπαιδαγώγηση» κρύβει μια αρρωστημένη δίψα για οτιδήποτε μοιάζει ή είναι πραγματικά πορνογραφικό. Κατά περίεργο τρόπο, ηθικολογία και πορνογραφία πηγαίνουν χέρι χέρι. Η ηθικολογία χρειάζεται το πορνό και το πορνό συμβαδίζει με τη σαπουνόπερα, σε μια προσπάθεια να ισοπεδωθεί μια σύνθετη πραγματικότητα...

Έρση Σωτηροπούλου
Οι άλλοι πρωταγωνιστές
«Ηθικολογία και πορνογραφία πηγαίνουν χέρι χέρι»

Συνέντευξη τής Έρσης Σωτηροπούλου στον Σταύρο Θεοδωράκη εδώ

Το «Ζιγκ-ζαγκ στις νεραντζιές» έχει μεταφραστεί στα γαλλικά, αγγλικά και γερμανικά, κερδίζοντας εξαιρετικές κριτικές
Για την Έρση Σωτηροπούλου από τις σελίδες τού Ε.ΚΕ.ΒΙ. εδώ

«Παραπέμπει στις χειρότερες μέρες του ελληνοχριστιανικού ιδεώδους και της ηθικής καθαρότητας των νέων. Αυτά που θεωρούσαμε αυτονόητα κεκτημένα φαίνεται πως δεν είναι ούτε τόσο αυτονόητα ούτε τόσο κεκτημένα».

Η Εταιρία Συγγραφέων

Σαράντα δύο προσωπικότητες από τον χώρο της τέχνης και των γραμμάτων υπογράφουν κείμενο διαμαρτυρίας όπου εκφράζουν την «οργή και τον αποτροπιασμό» τους για την αίτηση ασφαλιστικών μέτρων κατά του βραβευμένου μυθιστορήματος της Ερσης Σωτηροπούλου. «Τα κρούσματα λογοκρισίας πυκνώνουν τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας. Μια άμεση λογοκρισία που εκδηλώνεται με απόσυρση βιβλίων, με απομάκρυνση έργων τέχνης από εκθέσεις, με μηνύσεις εναντίον καλλιτεχνών» επισημαίνουν, καθώς "η ελευθερία της έκφρασης στην τέχνη είναι αναφαίρετο δικαίωμα, κατακτημένο έπειτα από πολύχρονους και σκληρούς αγώνες. Η υπεράσπιση και κατοχύρωσή της είναι για μας όχι μόνο αυτονόητη αλλά και επιβεβλημένη».

Ανάμεσα στους υπογράφοντες είναι οι: Θόδωρος Αγγελόπουλος, Νάνος Βαλαωρίτης, Βασίλης Βασιλικός, Παντελής Βούλγαρης, Ρέα Γαλανάκη, Σωτήρης Γκορίτσας, Κική Δημουλά, Μάρω Δούκα, Νίκος Θέμελης, Ξένια Καλογεροπούλου, Ελένη Καραΐνδρου, Ιωάννα Καρυστιάνη, Γιάννης Κοντός, Μένης Κουμανταρέας, Πέτρος Μάρκαρης, Θάνος Μικρούτσικος, Δημήτρης Μυταράς, Νίκος Παναγιωτόπουλος, Δημήτρης Παπαϊωάννου, Βαγγέλης Ραπτόπουλος, Εύα Στεφανή, Μαρία Φαραντούρη, Τηλέμαχος Χυτήρης, Γιάννης Ψυχοπαίδης.

Το πλήρες κείμενο εδώ

Σε ό,τι αφορά δε τις πολύπαθες και δυσδιάκριτες σχολικές βιβλιοθήκες με εγκύκλιό του το ΥΠΕΠΘ (Αρ. Πρωτ. 128832/Γ7/30-11-2006) απαίτησε από όλες τις σχολικές μονάδες της χώρας (δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια) να αποστείλουν στο Γραφείο Σχολικών Βιβλιοθηκών κατάλογο με τα βιβλία που ήδη υπάρχουν στις συλλογές τους για "έγκριση καταλληλότητας" από "αρμόδια Επιτροπή". Στην εγκύκλιο οι εκπαιδευτικοί καλούνται "αφού διενεργήσουν έλεγχο εντοπισμού του υλικού" να αποσύρουν ό,τι δεν περιλαμβάνεται στους "σχετικούς καταλόγους εγκεκριμένου υλικού που έχουν συνταχθεί βάσει αντίστοιχων υπουργικών αποφάσεων"....
Με ποια κριτήρια άραγε?

Ενημερωτικά, μέχρι σήμερα "λειτουργούν" 499 σχολικές βιβλιοθήκες, οι οποίες ιδρύθηκαν πιλοτικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση (καθώς θεωρήθηκε πολυτέλεια για την πρωτοβάθμια έστω και σε πιλοτικό επίπεδο) το 1999 με το Β' Κοινοτικό πλαίσιο. Καθ' οδόν... και άλλες 638 βρίσκονται στην τελική!! φάση τής δημιουργίας τους. Για τον σκοπό αυτό, το προηγούμενο σχολικό έτος, 2006-2007, ανατέθηκε στους καθηγητές των ανίστοιχων σχολείων που "θα" λειτουργήσουν οι βιβλιοθήκες να επιλέξουν τίτλους βιβλίων από μια λίστα 13.500 τίτλων. Μια λίστα στην οποία κατέληξε η Ομάδα Εργασίας Εμπειρογνωμόνων του υπουργείου Παιδείας πριν 5 χρόνια. Το κριτήριο ήταν φανερό: όσο το δυνατόν λιγότερα παράπονα από τους εκδότες!!
Ξεπερνώντας ερωτήματα όπως αυτά των κριτηρίων, της διεπιστημονικότητας, των νέων εκδόσεων κλπ, μένω στο απλούστερο: Τι τελικά απέγινε το μεγαλόπνοο αυτό σχέδιο τού ΥΠΕΠΘ?

Επίκαιρα:

1. Λογοκρισία υπάρχει. Νησίδες παραδοσιακών μορφών καταστολής της ελευθερίας της τέχνης, της έκφρασης ή του τύπου από δημόσιες αρχές επιβιώνουν ακόμη και σήμερα. Ωστόσο, αυτό που περισσότερο από ποτέ χαρακτηρίζει τη σύγχρονη συγκυρία είναι οι λιγότερο ορατές, αλλά ενίοτε πιο δραστικές, εκδοχές αυτοπεριορισμού του ανθρώπινου λόγου, στο όνομα ετερόκλητων σκοπιμοτήτων. Τα κείμενα του βιβλίου ασχολούνται και με τις δύο αυτές εκδοχές, προτάσσοντας έναν διεπιστημονικό συνδυασμό του βιωματικού με τον αναλυτικό λόγο και τεκμηριώνοντας την επικαιρότητα και τη σημασία της προβληματικής της λογοκρισίας με αναφορά στις ίδιες τις πράξεις εικαστικής λογοκρισίας στην Ελλάδα, από το 1945 μέχρι και σήμερα.

Όψεις λογοκρισίας στην Ελλάδα
επιμέλεια Γιάννης Ζιώγας , Λεωνίδας Καραμπίνης , Γιάννης Σταυρακάκης , Δημήτρης Χριστόπουλος.
Νεφέλη, 2008. - 360σ.

2. Οποιοδήποτε εκπαιδευτικό σύστημα, αν δεν υποστηρίζεται από ένα καλό σύστημα δικτύου βιβλιοθηκών στα σχολεία, είναι καταδικασμένο να αποτύχει γρηγορότερα και από τις άλλες εγγενείς αδυναμίες του. Η σχολική βιβλιοθήκη -πρώτιστη και μέγιστη ανάγκη- δεν είναι μια αόριστη νεφελώδης ιδέα-παραγέμισμα συστήματος, είναι στήριγμά του. Η σχολική βιβλιοθήκη δεν αρκεί να προβλέπεται, πρέπει να έχει εμπλακεί οργανικά στις πτυχές του σχολικού προγράμματος προβλεπόμενου από το όλο εκπαιδευτικό σύστημα.

Ντελόπουλος, Κυριάκος
Για τις σχολικές βιβλιοθήκες : 4+3 κείμενα από βιβλιοθηκονομική άποψη
Gutenberg, 2005. - 107σ.

Η λογοκρισία (censorship) υπάρχει σε διάφορες μορφές από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να επικοινωνούν μεταξύ τους. Παρ´ όλο που είναι κοινώς αποδεκτό ότι ο κάθε άνθρωπος έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να παράγει και να λαμβάνει πληροφορίες χωρίς κανένα περιορισμό, σε καμία χώρα του κόσμου δεν υπάρχει ολοκληρωτική ελευθερία έκφρασης (είτε γραπτού είτε προφορικού λόγου). Αντίθετα, κάθε χώρα έχει τους δικούς της νόμους ενάντια στο λίβελο, την αισχρολογία, τη βλασφημία, την ανταρσία ενάντια στο κράτος, κλπ. Όλοι οι προαναφερθέντες νόμοι θέτουν κατά κάποιο τρόπο περιορισμoύς στην ελευθερία του λόγου, της έκφρασης και της ελεύθερης επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων. Φυσικά οι μέθοδοι εφαρμογής της λογοκρισίας αλλάζουν ανάλογα με τις ιδέες, τις συνήθειες και την ηθική που επικρατεί σε κάθε χώρα και σε κάθε εποχή.

Λογοκρισία και απαγορεύσεις βιβλίων
τού Ανδρέα Κ. Ανδρέου
όλο το άρθρο εδώ