Σε ποιον θάνατο πήγες.
Περνούσε αεράκι από εκεί;
Περνούσε αεράκι από εκεί;
Στοχάσου: Πόσο κράτησε το Θαύμα πόσον η κακιά Στιγμή!
Μάρκος Μέσκος
Ο εμφύλιος ήταν σύγκρουση κοινωνική. Ήταν πόλεμος με διακύβευμα το καθεστώς, την ανατροπή του από τη μια πλευρά και τη διάσωσή του από την άλλη. Δεν έγινε μόνο στην Ελλάδα, με ανάμιξη των «ξένων». Ήταν παγκόσμιος, άλλωστε συνέχισε διεθνώς μέχρι το 1989. Βέβαια ένας σκηνοθέτης δεν είναι ιστορικός. Και δεν ξέρω πώς θα απέφευγε ένα φιλμ τους κοινούς τόπους που αποσιωπούν τις ερμηνείες.
Ο εμφύλιος τότε και σήμερα
Άννα Φραγκουδάκη, εφ. "Τα Νέα"
Γιατί αν κάτι επιχειρεί να μας πει ο Βούλγαρης, είναι ακριβώς αυτό: ότι, παρά την αμερικανική πατρωνία, η εθνικόφρων ηγεσία του 1949 όχι μόνο ήθελε να σταματήσει την αδελφοκτονία αλλά και πρόβαλε αντίσταση στις πιέσεις των ΗΠΑ για εξολόθρευση των ανταρτών. Ηδη από την πρώτη σκηνή του έργου, ο πρωθυπουργός ανακοινώνει στο βασιλιά ότι «πρόθεση» της Δεξιάς είναι η συνεννόηση με την Αριστερά για ειρήνευση. Ως αυθεντικός εκπρόσωπος του ξένου παράγοντα, ο Παύλος του απαντά πως δεν θα το επιτρέψουν οι Αμερικανοί. Το αποκορύφωμα όμως αποτελεί η «προσπάθεια» του αρχηγού του κυβερνητικού στρατού ν' αποτρέψει τη χρήση των εμπρηστικών βομβών ναπάλμ που του προσφέρει -και τελικά του επιβάλλει- ο ιμπεριαλιστής στρατηγός Βαν Φλιτ. Βέβαια, αυτή η εκδοχή των γεγονότων έχει σχέση κυρίως με τις επισκέψεις του Κώστα Καραμανλή στον Αϊ-Στράτη και καθόλου με την ιστορική πραγματικότητα του 1949. Απαντώντας στις σχετικές επικρίσεις, ο σκηνοθέτης επικαλέστηκε ως πηγή του «τα έγγραφα του ΓΕΣ»
Οι «ελληνόψυχοι» και οι ναπάλμ
Ο ιός της Ελευθεροτυπίας
Γιατί, αντίθετα από τα θρυλούμενα, από συστάσεως νεοελληνικού κράτους όλες οι μάχες, κάθε είδους, δόθηκαν μέσα από αντιλήψεις συγκροτημένες και συνεκτικές, υπήρχαν στόχοι και στρατηγικές, υπήρχαν θεσμοί, αστικοί αλλά και λαϊκοί (τέτοιοι είναι ο ΕΛΑΣ και ο ΔΣΕ)∙ καμιά ιστορία δεν έγραψαν οι παρέες. Μήπως είναι λοιπόν καιρός να εγκαταλείψουμε τη λατρεία των κάθε λογής «ατάκτων» και τις συνακόλουθες φαντασιώσεις μας; Πόσο μάλλον, που και ο Κολοκοτρώνης, δηλαδή η ηττημένη πλευρά του εμφυλίου της εποχής του (νικήτρια ήταν αυτή του Μακρυγιάννη...), έχει γράψει ολόκληρη πραγματεία περί τακτικού στρατού..
Κώστας Βούλγαρης, εφ. "Η Αυγή"
Νέοι καιροί ανατέλλουν
Ομορφες μέρες μας μέλλουν
Δίχως τυρράνους και φτώχεια
Δίχως σκλαβιά
Οι αντάρτες του Γράμμου χορεύουν
Της νίκης κορφές σημαδεύουν
Με κόκκινο χρώμα
Ψυχή βαθιά
Για δίκιο τιμή λευτερία
Ομορφες μέρες μας μέλλουν
Δίχως τυρράνους και φτώχεια
Δίχως σκλαβιά
Οι αντάρτες του Γράμμου χορεύουν
Της νίκης κορφές σημαδεύουν
Με κόκκινο χρώμα
Ψυχή βαθιά
Για δίκιο τιμή λευτερία
"Το 'ψυχή βαθιά' το χρησιμοποιούσαν μόνο οι αντάρτες του κατοχικού ΕΛΑΣ και όχι οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού. Πιο συγκεκριμένα, η φράση αυτή είχε γίνει το 'σλόγκαν' μεταξύ των ανταρτών του 2ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ της δεύτερης Μεραρχίας Αττικοβοιωτίας και μάλιστα από τότε που σαν 5ο Ανεξάρτητο Τάγμα Παρνασσίδας ανέλαβε τη στρατιωτική του διοίκηση ο ταγματάρχης Μιχάλης Παπαζήσης από την Κοζάνη. Ο Παπαζήσης είναι αυτός που πρωτοείπε τη φράση "ψυχή βαθιά", (...) καβάλα στ' άλογό του και κραδαίνοντας στο ένα του χέρι το αχώριστο παγούρι του με το τσίπουρο κι αψηφώντας τις εχθρικές σφαίρες εμψύχωνε στις μάχες τους μαχητές του ΕΛΑΣίτες βροντοφωνάζοντας: Εμπρός, παλικάρια μου, εμπρός παιδιά μου, ψυχή βαθιά.
Πανελλαδικός Σύλλογος Μνήμης Άρη Βελουχιώτη, εφ. "Η Αυγή"
Έρημα βουνά
Άστρα σκοτεινά
Που ήσυχα η καρδιά σας κλαίει
Σας ακούω κρυφά
Σας μετράω ξανά
Κι η φωτιά μου σιγοκαίει
Που ήσυχα η καρδιά σας κλαίει
Σας ακούω κρυφά
Σας μετράω ξανά
Κι η φωτιά μου σιγοκαίει
